Вы здесь

Вындер’ненэця’’ – ненэй тыбэртя’’

Хусувэй хибяри нюдяко ӈэмада, ябда харта сояма’яхананда илемада пилибт’’ ихында ха’’морта. Мань маркана ӈока по’’ тохолкодаӈэ манзарадм’, манэмэв вуни яӈгу’’. Хар’’н мале сава хадакоцям’. Хонаван нерцю’’, сояма явнан’ ибедорцетыдм’. Хусувэй мядырмава’’ тенедм’.

Танылава’’ява’’ пирця яхана ӈэсьты. Савнды’ седа, Лабэхэй’ седа’ хэвхана танодасьтыва’’. Ӈарка мядона’’ сэр’’ хохорэйдарев ӈахат ӈадьсеты’’. Иба, таӈго, ӈарка мя’’ма’’, мюслава’ ява’’тенад’’ ихин’ ха’’морна’’, нин ӈод’’ юрӈгу’’. Ханяӈы’’ хибяри’’ӈана ӈэда’’ мартди’ няю илеванзь ханӈа’’, мани’ вэсакон’ ня хар’’ни’ вы’яхадани’ нини’ мюсялт’’, вы’яхана илевами’ майбцо. Нюдяни’ ӈэбни’ вы’ яханани’ вадёдананинзь. Нисяни’ вындер’ тябэртяӈэ манзараць. Нисяв ӈэсыхынана ӈарктаӈэ манзарась. Хуркари ханда’ ты’’ ӈокаць: сэрако’’, париденя’’, няръяна’’, халэвко’’, падвы’’, ӈаха’’ ӈэдалёрманзь мэбта хабтаркида подерцеты. Саць нямдъяна ӈока ӈэтна ӈэдалёсьм’, не’ ханм’ сертасеты. Мяна’’ хэвхана ӈока’’ терха’’на панта’’ хан’ нусьты’’. Мани’ Лукерья’ (Луке) хадан’ ня хар’’ни’ мюдми’, тет ханм’ вадсетыни’, ханни’ ты, нютна’ тыни’ мань мал’’ теневынась. Нензяминдяни’, ӈэдалёбни’, сеӈгада тайнасьты. Мюсева’ мальӈгана хакэцяв невхы илемидо’ вадецеты, ярабм’ мэцьты. Мяна’’ няби’ пеляхана нисян’ папада, Пале’ някава’’(Николай), неда’ Татьяна Фатеевна (Ямалко), ӈацекэсавэй илеӈаханзь. Сеянди’ някуна Василий’ ирикева’ (Сясько), Варвара’ хадава’’(Тыне), тамна нюдярка нюти’’ ня илеӈаханзь. Лукерья’ хадава’’ ирина’’ нюртей неда. Пыди’ нюди’ яӈговы, хадава’’ нябимдей нелеванда е’’эмня ватом’ тавы. Пыда нисян’ небярахада, нюртей ӈацекым’ харта нюданда вадада. Нисява’’ хадава’ небяданда пэрцетыда. Мань ӈо’’ нюртей ӈацекэдм’, ханзер’’ тенев пилибт’’ хадан’ хэвхана мэсьтыдм’. Небяв мась: «Ӈаркаркаӈэ хэ’’махаданд, ирира’’ сидя ваван’ ӈэвадэй садана». Ӈадьбянда ирива’’ ханянэна си’’ым тэдорпасьты, хадахан’ манзеты: «Луке, саць Матомд’ (Мотямд’) евэлар’’, саць ивнанда пэрӈар’’, пуна пыда няна’’ ни намдорт’’». Няби сея’’ някуна Лукерья’ хадакон’ ня ва’’авми’ ӈэсьты. Паской падяраха ӈамдэцавэй есер’ мюня сомбакоцявна новтя’ той’ ӈылна хопасьтыни’. Сава нумгана нисяв сидни’ халата’ то’няю нямонзэйхана халям’ хадавась ханасеты. Нюдякоця мяд’ мюня илесетыни’. Тохона сидя нюня таняб’’, то’ варувна нюня пидям’ пюрцетыни’. Мань мале теневаманзь, нюня’ пидя’’ пили’’ то’ вархана ӈэсьты’’, таняна сидя сар’’нюда ӈэӈгу. Ӈопойри сар’’нюм’ мэсьтыни’, нябим’ пидяхана хаесетыми’. Ханянэна яха’ юнкохо’’на туи хадабасьтыни’. Няманзэйми’ мярбадахани’ халяха’’на пансеты. Та’ мальӈгана тохо’’на, яхакохо’’на халя вуни яӈгу. Хадан’ня халони’ сэратасьтыни’, пуна’ нисяв хосаясьтыда. Мякна’ мэнина’’ халяком’ ӈамда’’. Мани’ яля’ ямбан ӈамнела пиревы халяком’ ӈаворцетыни’, ӈока халя’ тиребям’ ӈаманись, хадав халя’ вэяхана, халя’ юркана си’’ым’ ӈэртасьты. Хадакоцян’ хэвхана ябдаманзь, хадав си’’ым саць сяӈась, евэлась, сава серт’ си’’ им тохоламбсеты, хибярихи’’ саваривна лаханаванзь табадабсеты. Хибяри’’ ӈод’’ хадава’’ сахарамбидонзь. Мань ӈо’’ хадаков ёльце мэневась, нянда инзелесьтыдм, пили’’ тарем’ илевндаӈэ пыдув пэрӈаванзь.

Пэ’ яха’ ӈэсын’ (посёлок Чёрная) тыбэртя’’ хабейманзь ӈэдалёрцеты’’. Пэя’ яха’ ӈэсыхына маня’’ Марфа’ хадава’’ ӈэсы’ вархана мякана илесь, небяна’’ небя, таняд мядоманзь яда тосьты. Пыда яда ядэрць мэнедась, маханда ниня’ падкохона пибида, паныкомда минарцеты. Мякна’’ тобта ӈуда терси’’ (мядонзэйси) нисьты то’’. Падкоходанда мараӈгам’, холацьм’, хампетм’ тавы ӈэсьты. Мякнана’’ сян яля илесеты, пуна’ ӈани’’ мядо’ няю яда хэсьты. Танодалвахана мяд’’ няхатато’ хахаясьты’’, Марфа’ хадана сидя нюда Петра няби Егор. Егор’ някава’’ ӈобтарем’ выӈгана тыбэртяӈэ ӈани ӈэсыхына манзарась, неда’ Мария Григорьевнась, ӈацекыди’ мале таняць, мал’’ не’ ӈацекэць, пуданана’’ хасава’ ӈацекэцяди’ танявысь. Марфа’ хадава’’ пудана’’ похо’’на Петра’ нюхунанда Краснойхана илесь.

Вы’ яханана’’ невхы’’ похо’’на мякана илевана’ мальӈгана тыбэртина’’ нидо’ мал’’ теневыдонзь, нясъюмба, нидо’ сахарамба, вы’ ямдо’ сянзь, тыдо’лэтмбась, нюдо’ вадабась илець. Мал’’ хибяри’’ ненэця’ вадавнандо’ лаханаць, ӈысма’ вадам’ ӈод’’, луца’ вадам’ теневадонзь. Тыбэртя’’ нито’ мят’ мядоманзь яда, ханяӈэна ӈэдалё хэсьты’’. Та’ ерто’ мэкадавна Вангурей’ няна мэцьтыдо’. Хадан’ ня мани’ нисьтыни’ та’’ ерт’ ӈэдалёр’’, хар’’ни’ мякнани’ нюдяко’’ ни’’ын’ ня хаюрцетыни’. Мядона’’ хэвхана ӈэда ӈарка халата тохона няманзэй манасарцьтыни’. Саць ӈарка’’я идюрця’’ еремзеты’’. Хадав няна’’ хало пиресеты. Халя’ евэйкохона, халя ябцохона нюдяко нин’’ ӈавласьтыни’. Халэ’ едёхот’, лэхэт’ вэнеко’’на ӈавраха’’ хадава’’ пиресеты, вэн’’юрба хэвы, хадана’’ вада, тенад’’ тенеян’’.

Танылавахана маня’’ ӈэсыхынана’’ сидя мяць. Няби мякана нямына’’: Талеев Николай Иванович, неда’ Анисья Васильевна, ӈацекыдо’ ӈобтарем’ ӈокаць: сямянхат ӈаркадо’ Павелко (теда’ мань хасавав), Мария, Сергей, Егор, Иван, Евдокия, Ольга, Вера, Вася. Мято’ няби пеляхана ӈацьмбой тыбэртя’ – Ледков Артём Иванович, пирця, ябтако хасавась, саць юненабта сацьты, хыноць ӈод’’ мелаць. Лукерья’ хадав няна’’ манзеты: «Ненэй ненэця’ сэвда саць памя пяӈгархана ервэрха’ ӈэбто’ тара, тикы’ ненэць’ выӈгана паскойӈэ толы Тарця’’ ненэця’’ выӈганана’’ ӈока». Артём Иванович’ някава’’нензя’ тарцясь. Неда’, александра степановна, ненэця’ нюмда саля. Пыда, небян’ сайнолавахана (вов) яӈгумы, степан’ няканда не’ нюсь. Саля’ нябакова’’ саць сэракоця, паской несь, ӈарка сэвда нув’нярархаць. Маня’’ мяканда мядоманзь тюӈгсетыва’’, небян’ ня пыди’ пон’ лаханакосьтыхы’, ӈамнелада юрцавэй печнина ябсвы няньхана сяйнзетыва’’. Сава нумгана пыди’ ӈобкана пихина сэдорасьтыхы’, вандакуди’ ипрасьтыхы’, тарана хобадамди’, пенадатди’ таняд’’ мэсьтыхы’. Небяв не’ нямда сэдора, паркола тохоламбсетыда. Саля’ нябакова’’ маня’’ небяхадана’’ нюдяркась. Ӈопой ӈэсыхына илевана’ мальӈгана, пыди’ тет ӈацекэдись, сидя не’ ӈацекыхэ’: васса няби капа, хасава’ ӈацекэхэ’: сергей няби Коля. Сергейдо’ сямянхат ӈацекэхэт ӈаркаркась, хадандо’ нися’ нимня нюмдебэясь. Колядо’ ебцхана мэсь, мале няладортакось, ямданабна холацьм’ сидя тибяхананда луӈгбасьты, небянда хан’ мюд малнада сосьты. Сидя не’ ӈацекэхэ нюдяко нямди’ лаваламбсетыди’. Выӈгана нюдяко нидо’- не’ ӈацекы манзая.

Ӈани’ таныӈэ тось, школахад каникулха’’ мяка’’на’’ товаць, хибярихитана’’ едэй юнм’ намдава’’: «Сталин» колхозва’’сусадавыдо’, «Харп»’ колхоз’ ня ӈобт’’ няславыдо’». Хусувэй ӈэсыхы’’на’’ ехэрана’’ тыбэртя’’ манзараванзь товыць. Артём Иванович’ някана’’ семья’’ ӈани’ ӈэсын’ (стадон’) манзараванзь хэвысь. Пуна’ намдаваць, тамна няхар’’ ӈацекэцям’ неро’поӈгад ня’’амвэхэнзь, ӈарка хибярина тарем’ манзеты. Сидя не’ ӈацекыхэ’: Алёна ниби Таня, хасава’ ӈацекы нюмда Стёпа. Выӈгана ненэця’’ ӈацекыдо’ ӈока ӈэсьты’’, небямда, нисямда нядавнда’’.

Вындер’’тыбэртина’’ мал’’ «Харп»’ колхоз тыбэртяӈэ хаяць. Ненэй вындер’’ енэця’’, ӈысма’ тарув ненэця’, ӈысма’’ ня ты’ серкна’’ манзара пядось. Ехэрана тыбэртя хибярихит ненэця’ тыбэртя’’ тоса пядось, поӈгнандо’ тыто’ нид тэдасумба пядось. Тикы’’ тыбэртя’’ хусувэй серка’’на нердеван харваць, вындер’ нидо’ тобкалпидонзь. Ненэця’ тыбэртя’’ харто’ тыдо’ ӈока ӈэбэй’’, сававна илебэбэй’’. Ӈысма’’ тыбэртя’’ненэцие’’ тыбэртито’ ты колхозной тэӈэ хавумыдо’ ӈэсьтыдо’. Тарця серкана, ханзер’’ ненэй ненэця’ мунзьӈгуда. Хусувэй тыбэртя харта тэмда теневада, сяӈада, харта вадавэда. Ти, тикы’ нид тыбэртя’’ тэдорць, ханяӈэна ты’ няюна пёдась пяӈгудо’. Ӈопой тарця вэваку серм’ небяхадан’ намдамась. Небяв вадакодрев вадеӈадась : « Ӈопой мэва тына’’ пон’’ яӈгуць, нисяра’’ ты’’ няю яда хаясь. Тэхэ’’ тэвы’’, ӈамгэ’ ӈэса, сидя тыбэртя’ няхаюда нити’ хоракон’ лабтевэхэ’ явлы тэдорӈаха’, тёрырӈаха’, ниди’ тырапихы’. Нисяв: « Екар’’ ӈамгэ хадкэ?». Ӈысмарка нядо’ нянда тым’ колхозной тэӈэ тандая’’ хавумэда. Ненэй тыбэртя манэӈада, тэмда вуни ехэра’’, ӈади, ты’ хахаданда вэяда миӈа. Тына’’мят’ то’’. Ӈысмарка тыбэртява’’ ӈани’ ӈэсын’ манзараванзь ӈэдарадонзь. Тарем’ саць вэва!». Ӈока тарця вэваку сер’’ илевахана танявакы?..

Матрёна Талеева’падвы