Юлия Талеева

Матрена Ивановна Талеева тохолкода, ӈока по’’ ямбан Няръяна маркана ненэцие школа-интернатхана манзара. Пыда округна ӈэсыхыт’ товы’’ ӈацекы’’ ненэця’’ вадан’ тохоламбида’’. Манзаямда мэнена, теневана хибяри. Тикы’ хавна Матрёна Ивановна тамна паднана не.

Падвы стихда маля тянё ни’’ӈа’’, падвыда книган’ ма’’лавы’’. Пыда ненэцие’’ вадавна падна. Валакада маня’’ тамна ӈопой падвы манзаямда манэ’’ тава’’, тикы пьеса’. «Таты» таремъюв’ нюмдевы. Пьеса ю’’ пеляда, нюртей пелямда тюку яля толара’’.

Ханяна со’’ясан’ таняна таралъян’ луца’’ тарця пословицадо’ таня. Ненсянда ӈод тарця, ӈокаюв’ маня’’ хибярина ханяна со’’яса таняна манзара. Харто’ ӈэсынандо’ таромдо’ мэ’’ӈадо’. Тарем’ ӈод Надежда Алексеевна Канева. Тюку ялян’ лаханась, пыда Хонгурей’ ӈэсыхына иле.

Таняна няхар’’ юкад’ вата по’’ ямбан манзара, сидя хасава нюкцяда вадась. Теда ӈод варёмда мэць’ харта яхананда харвась манзара. Хаювы’’ яля’’хана Надежда Канева Няръяна март’ турӈась. Тамальӈгана лаханакурмами’ танясь. Харта нямнанда лаханакурць’ няв’ тарця вади’’ хэтась: – Мань’ теда Хонгурей ӈэсыхына илем’. Паӈгун’ ты’’пэртяхат’ миӈа’’. Нюдя яхана соямась, хойхана соявэм’. 

– Вада-Сюдбабц мерцяӈэ пены. Неро яха’ хэвхана мят’ теб’’ нив’. Ӈун’ таркарись, мят’ тюню’’: вэсако, пухуця. Сидямборихи’. Ӈацекэди’ хад’’ яӈгуедакы – тикыт е’’эмня вада вуни таня’’, – хувы ӈавора’’ма’’ пуд, тюмюнд Нина мале пудана ята’’ми’’ хаёсь, мят мюй’ ӈадя нацвомзь, хадава’’ мэсы’’мананда вадаком’ хана.

– Тикахаюд, хадаӈэ, хавы ирина’’ ня’, хадри’’, пыдри’ нидим’ ӈа’’? – ӈамгэхэва си’’ми нямюхудан нохобтанараха.

Носиндалава ирийхана яханана хуркари’’ сер’’ ваераӈгу’’. Округханана хусувэй выӈгана ты’’пэртина харто’ манзаидо’ минре’’, явнана ӈокханда юр’’ мат’’ ю’’ ёнаркад’ вата ты’’ хадырӈа’’.

Хойхана мюсерта’’ ненэциена носиндалава ириян’ тэвась забой’ манзаидо’ пясьты’’. Тарця манзаяхато’ нина’’ маля хаманды’’, забоян’ тэвравнда тыдо’ ӈод яӈгревы’’. Валакада нумда тамна ты’’ хабарпава’’ серт’ ни’’ серос’’. Тецьда яля’’ яхана тэвась тэхэ’’на’’ мэна ненэциена ханярина забой’ манзаи’’ пяӈгудо’. Валакада лавкахана тюку по’ хадавы’’ ты’’ ӈамзам’ тэмдабаӈгува’’. Тарця ялу’’ ханярина илена’’ хибярина маля ӈатейдо’.

Мел’’ хибярина ханярина иле’’. Тарця хибярина округна хусувэй ӈэсыхына таня’’, маркана иленя’’ поӈгана тянё ни’’ӈа’’. Пыдо’ манзаидо’ хуркари’’ выставкахана маниесьтына’’. Тамбир’ мэбета нина’’ манзаи’’ маниесь, ханяӈэна пысасетына’’ – нянов’, мел’’ нина’’ пэдаванё’’!

Тарця хибярина манзаи’’ маниесь, маймбасьтыва’’, ихиняна саварха ӈэсьты’’. Яханана тамна хадунато’, иринато’, нисянато’, небянато’ таром’ мэта’’ хибярина тянё’’ нивы’’ӈа’’. Мал’’ пыдо’ мел’’ ӈэвамдо’ харто’ мято’ терхат’ минредума’’.

Ӈока по’’ тяхана Ленинград’ маркана ӈэрм’ яхана илена’’толырто’ тянё хуркари’’ тенз’мэта’’ ненэцие’’ институт’ ӈадимясь. Институт народов Севера – тарем’ нюмдевысь. Тамальӈгы’’ похот’ яндат’ товы’’ хибярина таняна хуркари’’ луци’’ манзаяха’ тоходана’’.

Ваеравы век’ самляӈг’ юдимдей мат’’ юдимдей похо’’на таняна тоходанвы’’ хибярина ӈокаць. Хуркари’’ яхат’ товы’’ ненэця’’ харвась’ тоходанаць; поӈгнандо’ сававна илець, нидо’ хусувэй серкана нядабиць. Ӈэрм’ яна ӈадимы’’ нюртей паднана’’ ӈокаювдо’ тикы маркана тоходанаць, институт Севера ёльцевыць. Ӈока тохолкода’’ таняхад’ тарпыдаць. Елена Николаевна Окотэтта теда Саля’хардана иле. Пыда Ленинград’ маркана тохолковамда илеванда ямбан валакада сава няюд’ ваде’’цетыда. Таняна торомдавы’’ нита’’ няюв’ тенад’ ӈоб’няюв тэворцеты’’.

Сидя ёнар’’ няхарамдэй’ яӈганя по’ носиндалава ириян’ тэвына’’. Ваеравы’’ ныланава’’ яля’’хана округна еркы маркана сян’ ихиня сомбой сер’’ ваераць. Маркана илена’’, мядоманзь’ товы’’ хибяри’’ тарця серу’’ маниейдось.

Сямянд’ нюрте Няръяна маркана олимпийской’ тум’ ядабтаваць. Тум’ минревы’’ хибярина самляӈг’ юд’ мянаць.

Няхар’’ ирий’ ваерась Россиянана сырэй Олимпиада ваераӈгу. Тарця яля’’ха хамякова миӈа’’. Сочи’ маркана февраль’ ирийхана хуркари’’ яхат товы’’, хуркари’’ тенз’ мэта’’ нянэювна спорт’ мэнена’’ хибяри’’ яхана пирдырманзь’ ма’’лаӈгуд’.

Хаювы ирийна сидя ю’’ хасуюдимдей яляхана комсомол’ хасуюр’’ самляӈг пом’ ядабтаваць. Тикы яляхана комсомолкана мэвы’’, манзаравы’’ хибярина ӈарка ялям’ мэ’’ӈаць. Хор’’ ирий сидя ю’’ маттамдэй толыркана Няръяна маркана комсомольский конференция’ ваерась.

Нисян сэв’’ ӈарма’’, сюртявӈэ хая’’, хынотадрев’ ма: – Э-эа! Пыдар, хасаваӈэ, ӈэхэртад мальёрхавы’’ню’’! – пыда сидя ӈудахананда пиваха’’ни лапцей’’, нэкалпа пяйда, те’’мециед валакада сита таб’’ла’’. –Но-ко, но-ко! Екан’’ма пибид! Мерку’. Сякартар мал’ моресады, вэянда сэвхарт яӈгу… сиӈгаларавэрхан! Мерку’! Та-арем’! Сыр’’мада: мурод – манебэрха’’!.. Салабарха’’! – Пыда ипекаця пеӈг’’нанда мурон, ябтёйхадандо’ нялирпэй ӈэ’’эн ӈылад пуйби. –Ӈамгэ мунзин? Мале мал’ салабаӈэ хэвэнню’’! Тарем’ ӈэси’’ хаёва’ пир! Маня’’ серкнана’’, нявэй’’, мунзя вэва. Ти, тамна хурка… енанд хабя’’я!...

Ненэцие’’ паднава сер’ нямна хамандавы ма’’лёва’ хусувэй по’ ваерасьты’’. Тюку по’ тарця ялуна ирий’ ямбан мэтына’’. Тарця яля’’ха хамяковахана оргкомитет’ манзара, таняна манзарана’’ нина’’ тюку по’ ваеравнда ма’’лёвам’ хамандаби’’.

Нисян сэв’’ ӈарма’’, сюртявӈэ хая’’, хынотадрев’ ма: – Э-эа! Пыдар, хасаваӈэ, ӈэхэртад мальёрхавы’’ню’’! – пыда сидя ӈудахананда пиваха’’ни лапцей’’, нэкалпа пяйда, те’’мециед валакада сита таб’’ла’’. –Но-ко, но-ко! Екан’’ма пибид! Мерку’. Сякартар мал’ моресады, вэянда сэвхарт яӈгу… сиӈгаларавэрхан! Мерку’! Та-арем’! Сыр’’мада: мурод – манебэрха’’!.. Салабарха’’! – Пыда ипекаця пеӈг’’нанда мурон, ябтёйхадандо’ нялирпэй ӈэ’’эн ӈылад пуйби. –Ӈамгэ мунзин? Мале мал’ салабаӈэ хэвэнню’’! Тарем’ ӈэси’’ хаёва’ пир! Маня’’ серкнана’’, нявэй’’, мунзя вэва. Ти, тамна хурка… енанд хабя’’я!...

Нерняна товнда похона Россиянана Олимпиада ваераӈгу. Хуркари’’ яхат товы’’, хуркари’’ тенз’ мэта’’ хибяри’’ нянэювна спорт’ мэнена’’ маня’’ яхана пирдырманзь’ ма’’лаӈгуд’. Сидя ёнар’’ тетимдэй’ яӈганя по’ Олимпиадан’ ява’ сян по’’ ямбан хамякусь.

Хор’’ ирийна сидя ю’’ си’’ивумдей яляхана Няръяна маркы администрация’ актовый залхана ӈока хибяри’’ ма’’лэйдаць. Тикы яляхана хада’’ конкурс’ ваерась. Тарця хада’’, хуний тамна самляӈг ю’’ подо’ яӈгу’’; хада’’, хуний мер’’ хадаӈэ’ хэвыць. Мал’’ пыдо’ теда нюто’ ню’’ вадамбась нядаӈгу’’; нюто’ ню’’ няюв’ ӈобкана ныланасьты’’.

Тюку по’ комсомол хасуюр’’ самляӈг пода панысь. Тарця ӈарка ялям’ невхэна комсомолкана мэвы’’ хибярина мэ’’ӈадось. Няръяна маркана комсомольской конференция ваерась. Хибярина «Лидер» нюбета ДЮЦ мякана ма’’люрӈаць. Невхы похо’’на манзара’’мидо’ ваде’’ӈаць, лахарёдо’ тянё ниць’ӈа’’.

Страницы