Вы здесь

Варандэй’ ӈэсыва’’- ябда’’ма’ ява’’

Ӈока по’’ ваера’’, яв’вархана ӈэда мэнена ӈэсыва’’юрувнда ни ӈа. Ӈэсыва’’ нянана’’ ӈаркараха ӈэсьты, пя’хардако’’няхатату нись ӈахана ирт’ нуць. Хусувэй хардахана иленя’ хибярим’- семьям’ теневынаць.

Сава теневанина’’

Ныланава яляхана теневана’ хибярихи’’на мядоманзь тюӈгсетыва’’, вэнекуту е’’эмня ӈаволавахадана лы, хувы’ ӈавормахадана хаювы’ ӈаварм’ ханасетыва’’. Мань сава теневанав Александра Яковлевна Тайбарей, Пэяха’ ӈэсыхына иленя’ Екатерина’ нябана’’ ӈарка нябакодась. Александра Яковлевна хардан’ ядэрманзь си’’ым Екатерина’ нябава’’, Лукерья’ хадаков табадаӈахась. Выӈгад Пэяха’ ӈэсын’ тоходанванзь хадан’ ня ӈэдалё тосьтыни’, Марфа’ хадаханана’’ нибтя Екатерина’ нябана’’ мякана самолёт това’ ӈэсонд илесетыва’’. Тамальӈгана Пэяха’ ӈэсыхына иленя’’ ненэця’’ ханяӈы мякна’’ илець, харвабта хардадамдо’ ӈатевакы, нибтя хардахана илеван нивакы харва’’, нисьтыдм’ юнра’’.

Пэяха’ ӈэсыхыд Варандэян’ самолётхана сидна’’ ханасеты’’. Падсавэй тевана хибярина’’ хардаха’’ паромбасетыва’’. Ханяӈы ӈацекы’’ харто’ хибяридо’ ядабтамбсетыдо’. Мань хасаван’ Варандэйхана ирида илесь, самолёт’ хэван тосьты. Паша ёльце ирихинда маймбасьты, иринда ня’ ӈэсы’ няю ядсетыхы’. Александра Яковлевна , хари’’ хибярив нибтя ӈэ ӈод’’, товахан майсеты’’. Мякнанда ӈобкана сяйнзетыни’, лаханакусетыни’. Пыда ханзер’’ выӈгана нисяв, небяв илеӈаха’, Пэяхана хибяри’’ ханзер’’илевам’ юнрасьты.

Сыв’ мальӈгана ныланава яляхана Александа Яковлевнав чердакхаданда лэтбавы мальцяв, пибин’’ хоцьтын. Мань паскойковна ембтыв, пин’ ни’’ын’ няю сюрберманзь хантадм’. Ӈацекы’’ мале интернатана’ хэван ма’’ласьтыд’’, мал’’ ӈацекы’’ мальцята, паныта. Тёрсавэй яв’ няю сюрбсетына’’, таняна паромдэй’ нид едейкодава’’, санартава’’. Пэдаӈгуна’’, пуня’ теневанина’’ хардаха’’ хантава’’, хар’’на’’ cывы ебдярона’’ теневанаха’’на хаеӈгуна’’. Маймба интернатхана сюрбӈгуна’’, ялей’ ӈаволана’ ватода’’ тэвы’’, пихина сянакомахад ядембада ёком’ ӈавортава’’. Яков Иванович, воспитательма’’ ӈаворма нерцюна, ӈарка луцеку’ тер халя юрм’(рыбий жир) няӈгана хамдасеты, харван нён ӈамзь тара, нива’’ хангурт’’.

Сидна’’ ныхыри’ ханаць

Тенад’’ тенев’’, ханзер’’ сидна’’ Варандэйхад нись харва’’, ехэрана Оксино’ ӈэсын’ тоходанванзь ханаць. Едэй школакова’’ таладо’, начальной школарим’ хаець. Тохолкодахатана’’ намдаваць, ӈарка ерв’’ Няръяна маркана тарем’ таславыдо’. Ӈарка ерв’’ вындер’ ӈацекы’ е’’емня идо’ нивыкы’’ядэр’’? Ибкава ӈэсындер’’едэй школам’ сертаван маймбиць. Пыдо’ тасламбидонзь: – « Ӈацекыдо’ хэвханандо’ илеӈгу’’, нисято’, небято’ манзъян’тоходанӈгу’’». Нянандо’ нядаӈгода ёльце тара’’, ӈэсыхына иленянд манзъяда ӈока ӈэсьты: пям’ хамада, идм’ хоць тара, харад’ манзая ӈо’’ тале тара. Ӈаркарка ӈацекы’’ нюдяко нидо’садикан’ ханаба, пэвсюмы’няна садикхад хосая нядаӈгода, нянькоцям’ тэмдаванзь лавкан’сюрберта’’, ӈысыхына илеб’’, манзая ни яӈгу.

Едэй школава” ӈэсы’ вархана токуця’ хэвхана ӈась. Ӈарка переменаха’’ то’ вархана ӈоди ӈаворцетыва’’, сеӈга тайнаӈгу, мал” школан’ сюрбӈгуна’’. Ӈокханда тоходанна” ӈацекы” няхар” интернатхана илець. Илелава’ харад няхатато’ ӈахаку”на ӈаць. Нюртей хардахана, яв’ вархана ӈэда интернатхана нюдяко ӈацекы” илець, таняна ӈаволавава’’ӈась. Няби интернатхана, сидя янор’’ӈэда хардахана самлянземдей- сидндетемдей классхана тоходанна” хасава ӈацекы” илець. Няхарамдей хардахана, вы’някуна ӈэда интернатхана самлянземдей- сидндетемдей классхана тоходанна” не ӈацекы” илець. Тикы’ харад няби пеляхана школана” не’ тохолкода”, воспитатель” илець.

Маня’’ тохолкодина’’

Тохолкодина” ӈокавадо’ ӈацьмбой ненэй нець, ненэй хасаваць, хари сейхад перена хибяриць: Нина Ивановна Латышева (Ардеева), Маяй Николаевна Ледкова, Вера Петровна Сядейская, Мария Александровна Талеева, Клавдия Егоровна Соболева (Терентьева), Зоя Тимофеевна Тайбарей (Пырерка), хасавада Николай Федорович Тайбарей, Мария Петровна Ханзерова, Нина Ивановна Ардеева (Хыльма), Елена Васильевна Чернышева (Артеева), Маремьяна Митрофановна Артеева, школана завуч’ Елена Игнатьевна Лисовская (Выучейская), Зоя Ивановна Макина (Выучейская), хасавада школана директор’ Александр Иванович Макин, Варвара Ивановна Хатанзейская, хасавада Яков Иванович Хатанзейский, Иван Анисимович Рочев, Нина Петровна Сорокина, Егор Николаевич Вылка, Федор Николаевич Вылка, Лидия Николаевна Жилина, хасавада Юрий Семёнович Жилин. Ханяӈы тохолкодина’’ Варандэйхана хаепа хаяць, нелейдаць, ӈацекыдо’сояць, яв’ вархана ӈэда ӈэсым’ тохолкодина’’ мэнелӈадо’, тикы яхана иле торума’’. Маня” не ӈацекэӈэ тохолкодина’’ ӈацекыдо’ вадамба нядаӈгосьтыва”, нянькава” ӈэсьтыва”. Тохолкодина” ня’ хар’’на’’ ненэця’ вадавнана’’ лаханасьтыва”, ӈобкана сянакосьтыва’’, хыноцетыва’’, тарасетыва’’, сяйнзетыва”. Сахарамбада тохолкодина’’ ӈока илевахана тарана табекован ’ сидна’’ тохола’’,ӈока мэкадм’ няна’’ толасеты’’, вадецеты’’, сидна’’сянзеты’’. Пыдо’ илевадо’ ӈобтарем’ сиби нись ӈа’’.

Юнета паднанава’’

Тамальӈгана юнета паднанава’’ Василий Николаевич Ледков школаханана воспитательӈэ манзарась. Ханяӈэна ӈарка ӈацекыхэ’’ физкультура’ урок минресьты. Ӈацекэхэ’’ сальтом ханзер’’ сертаба тара манэлабтабасьты. Нянана’’ сехэтя ӈэсьты, ӈацекы’’ хэвхананда пили сюрсеты’’, пыда сабе ёненабта сацьты. Маня нод’’пыда сита саць сахарамбсетыва’’. Пыда, хари’’ теневана хибярива’’, Пэяха’ ӈэсыхыд ӈа, паӈгамда ӈод’’ теневаваць. Школахана нюдярка ӈацекы’ поӈгана харта папада, неняда тоходанӈахась. Василий Николаевич хасава ӈацекы’ ня Песчанка’няю походан’ ядэрцеты”, сыв’паха няби варан’ яда хэсьтыва’’, ӈарка’’я башня’ ни танырцетыва’’. Тамна пыда хасава ӈацекы” ня няманзэй сярбасьты”, сыв’ вадахана навага’ халям’ еремдесьты’’. Воспитательна’ня навагам’ ӈаябадӈэ ӈаворцетыва’’. Тамна ӈаварм’ пирембадина’’ халя’ям’ пиресеты’’. Тарця ӈаварм’ ӈацекы’’ёльце сахарамбсетыдо’. Воскресеньяха’’на хусувэй пэвсюмы’ сяймаханана столовойханана’’ ӈаябадм’ няна’’тамбсеты’’, пон’’ ӈаворцетыва’’, тарця ӈамнелада ӈавар’пуд, сейна’’юретевыраха’’-ӈэсьты’’. Нарэйм’ маймба ядабтамбсетыва’’, нюртей тиртя’’тован маймбасьтыва’’. Яв’ марувна ядэрцетыва’’, тананяна сянакосьтыва’’, невхы сайнормахад хаювы, хамбаха’’на яв’ варан’ табэй еся ӈано’нимня санарцетыва’’. Воскресник’’ танясеты’’, интернатна’’, школана’’ е’’эмня ӈарка хасава’ ӈацекы’’ хасуй пям’ пилебасьты’’, лядпасьты’’. Нюдярка ӈацекы”, не’ ӈацекы’’ ютек’ пя ӈобт’’ ма’’ламбсетыдо’. Тохолкодина’’, воспитательна’’ ӈобтарем’ хэвханана’’ манзарасьты’’, харто’ ӈацекыдо’ тавыдо’ ӈэсьтыдо’. Ӈацекыдо’ интернатхана иленя ӈацекы теневыдонзь, нюдярка хэвханана’’ сянакосьты’’, ӈарка ӈацекыдо’ ӈобтарем’ хэвханана’’ манзарасьты’’.

Пэвсюмы ӈавормана’ пуд Василий Николаевич сидна’’ ӈаркарка лохон’ ма” ласьты, пыда харта падвыда няна” толабасьты, ӈаи паской Ленинград’ мар” е”эмня вадецеты, вадетыда вадакорха’’ӈэсьты. Маня’’ ӈацекэӈэ тэри мунзи” инзелесьтыва”, мэкад ӈэбта ӈобкана писензетыва”, хонаркосьтыва’’. Ханяны ӈацекы тикы’ пуд паднавам’ сабяхалӈадо’, хуркари стихотворения тохоламбсетыва”, книга’ толабавам’ сахарамбсетыва”, школана библиотекахана книга толабасьтыва’’. Воскресеньяхана обед’ пуд мал’’ ӈэсындер’, интернатхана иленя’ ӈацекы’’ ӈобкана кинон’ ядэрцеты”. Пэвсюмб’’ хонавана нерцю хар” на” лохонана” манамы’ киновна сценка сертабасьтыва”, маня’’ мал” артист теневынаць. Иле’ лохонана’’стендхана артист’’ сидяӈг’’ таняць. Хар’’на’’ лохо’’нана печкава’’ тодаласьтыва’’, cяйсетыва’’, нина’’сояма’ яля мэцьтыва’’.

Сахарамбада хибярина’’

Школахана ӈацекы” харва тоходанаць, тоходанвам’ саць тарана серӈэ мэ”ӈаваць, сававна тоходанна’ вэваркавна тоходанна нидо’нядамбасьтыдо’.Тохолкодина”, воспитательна” саць сахарамбинаць, няндо’ инзелесьтыва”. Хув’ хад’ нид воспитательма’’ понку яӈгобта, пи’ ӈацекы ерамбабэй (ночной сторож) не’ Федосья Терентьевна Лаптандер ӈарка ӈацекы сидесетыда. Пыдо’ ӈани’ нюдярка нидо’ сидеӈгу’, матӈгу”, хойкина’’ паскойковна мисьтына’’. Дежурной’ санитар’ ӈацекы’’ лохомана ядэрцеты’’, хусувэй хойкам’ ватакохона хорпаӈгудо’, пыльм’ хобто’- вэва ӈэӈгу, тикы ӈацекы няби мэва хойкамда тэпӈгуда, оценкада сидя ӈэӈгу, «Ёжик»’ газетан’ сита падӈгу’’, тарця серт’’ хасава’ ӈацекы’’ еремсеты’’. Интернатна’’ ма’’лёяхана сито’ хэтсеты’’, ханяны ёльце нярмсетыд’’, ярман харвасеты’’. Ӈацекы’’ тарця газетан’ ёльце ереман’ нисьты’’ харва’’, саць вэва, сядкабты. Маня’’ лохонана’’ иленя’ не’ ӈацекэӈэ’’ хойкина мива е’’эмня самляӈгри ня’’амсетыва’’, пилибт’’ сава вадахана мэсьтыва’’, ирий’пуданахана мядонзейм’ ня’’амсетыва’’. Ӈаволавахана дежурной’’ ӈацекы’’ манзъямдо’-сававна теневадонзь. Таняна дежурнойва’’ ӈэван ёльце харвасетыва’’. Хибя дежурной ӈэбта, яля’ ямбан нисьты’’ тоходан’’, таняна нядаӈгода’’, тет дежурной ӈэсьты, сидя хасава ӈацекэхэ’, сидя не ӈацекэхэ’. Манзъина’’ сертамахад, ӈаварм’ пиребадина ня’ ӈаябарцетыва’’, пиревы лы луӈгбасьтыва’’, пон’’ сгущёнка’ молокасавэй, хампетсавэй сяйнзетыва’’, лаханакосетыва’’. Ӈавалаваханана’’ сидя ӈаварм’ пиребадаваць Надежда Петровна Ледкова, Марина Ивановна Валейская, ненэй нехэнзь, саць ӈатекэхэ’’на саваха’ ӈэсьтыхы’. Дежурной’ хасава ӈацекэхэ’ школана вэно ӈавлаванзь хэсьтыхы’. Варандэй’ ӈэсыхына хибяри’’ вэнекохо’’ на ӈэдалёрцеты’’. Школахана идм’вэнекохо’’на Анна Сидоровна Чупрова тасьты, сыв’ сава нумгана то’ӈэсонд’ хасава ӈацекы ханхананда ханасетыда, пуня’ яда минда’’. Не ӈацекэхэ’ ӈаварм’ пирембадам’нядабаӈгуди’, стол’ни сяй’ хыдя, ӈаварм’ масибтеӈгуху’, хыдяха’’сяйм’ хамдаӈгуху’.

Воспитательна” томахад, ӈаворманзь тосьтыва’’. Тикахад ибавна ембтына”, ӈобкана школан’ веревкам’ ня”амба хэсьтыва”, ӈарка ӈацекы” школа’ ӈэсонд нердеӈгу”. Воспитательма” пуняна ядӈгу, сидна’’ лэтбаӈгу, хибяхарт мерцяхана’ хэвня нибтя пула”, таныртарха ӈэӈгу, сэврида мэта. Хар’’на’’ яханана’’ябда илевава тенад’ тенев’!
 

Матрёна Талеева