Вы здесь

Яво’’мана ӈэдалёрпэй нюртей капитан

П.Е. Тайбарей ненэцяӈгат’ нюртей капитан

Выӈгана хаер’’ мале ям’ сававна юдабидась, ханяӈы лахацяко’ ниня, ед’ ӈарувна варё’’ пармидець’’. Валакада нюртей сую’’ сояӈгу’’. Выӈгад Пэяха’ ӈэсын’ илелъмы тыбэртя’’, мал’’ харто’ мякнато’ илець. Нарэй сава хаерцавэй ялякохона Ӈарка яхана Пэяха’ ӈэсыхына таӈго мяд’ мюня Варӈэ’ ирий 11 яляхана 1948 похона Павел Егорович Тайбарей соявысь.

Сава юн мер’’ ӈэсы’ мяд’ помна хаясь, хасава ӈацекы сояван’ хасава маймбасьты, нисямда нядабада соя. Харвабта тыбэртя, ханена, ёртя ӈэӈгу, илева таслаӈгуда.

Харвась’ тоходанась

Павел Егорович Варандэйхана тоходанмахаданда, Нарьян-Марки ГПТУхана кином’ пэртяӈэ тоходанась. Тоходанвамда ёльцемахаданда, ӈацьмбой наным’ Кара’ ӈэсы’ няю, «Красной Октябрь» колхоз’ няръяна мят’ киномеханикӈэ манзараванзь ӈэдорадонзь. Вымна мядо’’мана мюсерма – нянанда майбцо. Тыбэртя’’ кинон’ сырманзь пэвсюмы’ няна мят’ ма’’ласьтыд’’. Кино’ пуд пон’’ хибяри’’ мякана лаханакосеты’’, тасалкода’’. Няби яля киномеханикдо’ ӈани’ ӈэсын’ мюселты’’, таняна сита тыбэртя ӈате’’. Нярьяна мякана ӈоб’’ Павел манзараӈгодвакы, нярьяна мядо’ сусадэйдо’.

Тикы’ пуд пыда тоходанванзь идей’’, Архангельскхана морской рыбопромышленной техникумхана тоходана пядась, «Морское судовождение» тарця специальностян’ тухусь. Архангельской рыбакколхозсоюз Мурманск’ мар’’ няюд’ ӈэда яв’ ӈанохо’’на ӈаи’’ яво’’мана юдмян’ по штурманӈэ ӈэдарёрӈась. Архангельскхана манзъяхаданда иле’ лоходамда миӈаць. Таняна нюртей хасава’ нюди’соясь.

1985 поход СРТМК АИ-1567 «Ивангород» яв’ ӈанохона Ледовитой няби Арктической океанхана Исландия’ хэвхана, Сенегал’ хэвхана тамна Канарской ӈо’’ няюна яв’халявна нита’ ня ёрӈась, яв’ ӈанодо’ Ненэцие’’ автономной округхы В.И.Ленин’ нюмна’ ӈэда рыбакколхозсоюз яв’ ӈанось.

1986 похона сававна манзараванда е’’эмня «Дружба народов» орденм’ ня’’мась. Яв’ икна’’ хуркари’’ сата мерця’’, яв’ хамба’’ танябэй’’. Халякоцям’ мал’’ мэнева’’, яв’ икад хамба’’ поӈгад мер’’ нир хоӈгу’’, саць саӈговота манзая. Вындер’ нява’’ – я’’авлада нюртей капитанва’’, маня’’ Ӈарка яндерӈэ саць няхадана ӈаркдава’’. Павел Егорович харта сояма яда юрбадада вуни ӈа’’, отпускнда’ мальӈгана ӈока харта хибярида вэдуманзь Красной’ ӈэсын’ тосьты. Невхэна хибярина’’ ӈахакуд нюду, не’ нюду нелеванзь ваторцетыдо’. Нюду, не’ нюду теневабтаӈгу, хибяхартан тикым’ нида вадет’’.

Ненда’ ня яб’’ӈаха’

Вы’ яханана’’ ӈэвтава, ненэця’ тюн’’ ханзер’’ ваерасьты, тикым’ тамальӈгана ӈарка хибярина’’ тасласьтыдо’. Красной’ ӈэсыхына Павел Егорович мэвнда пирибтяда илесь. Майя Гавриловна Ледкова, няданда няхар’’ повна нюдеркась. Майява’’ ӈобтарем’ Пэяха’ ӈэсыхына соябэй. Подготовительной классхана Пэяхана сидна’’ Вера Ильинична Баданина тохоламбись. Нюртей классхана сидна’’ Варандэян’ тоходанванзь ханаць. Варандэй’ ӈэсы щколахана Пэяха’ ӈэсыхына иленя’ хибяри’’ ӈацекыдо’, выӈгана мюсерта тыбэртя’’ ӈацекыдо’ ӈобтарем’ тоходанаць. Сидна’’ самолётхана Варандэян’ ханасеты’’. Павелва’’ таняна тоходанбата ваӈгоця, ниня исьда, иӈудота хасава ӈацекэсь. Нюдяко ӈацекэхэ’’на сава ӈэсьты. Сывы’ тецьда, хад’ мальӈгана ӈаркарка хасава’ ӈацекы’’ ня’ воспитательва’’ нядабасьты’’, школа’ ӈэсонд’ нюдяко ӈацекэця тэврасьтыдо’. Майя, Сима, мань – няхар’’ сава няваць. Тоходанвана’ ямбан ӈобкана нина’’ нядамба сававна илеваць. Вэвако юнм’ тохолкодаха’’на намдава’’, едэй школава талӈгудо’, марад’ няна ерв’’ тарем’ таславыдо’. Варандэйхана школаханана’’ нюдяко ӈацекэри’’ тоходанванзь хаюда’’. Интернатна’ хэвхана, ӈамдё, ярцетыва’’. Нюдяко не’ нина, папана’’ сяяла хаиць, хибярина’’ сидна’’ сидя ян’ тоходанванзь ӈэдарамба пяць. Ӈарка ӈацекы ехэрана Оксино’ ӈэсын’ тоходанванзь ханэйдонзь. Ят’ илевава’’ таняна хуркари ӈэсьты, ӈэсы’ помна нисьтыва’’ ядэр’’, пинсетыва’’, пилибт’’ ӈобкана школан’, ӈаволаван’ ядэрцетыва’’. Тикы ӈэсыхына сиднднт классм’ ёльцеваць. Нерня’ ханявахана тоходана тара. Симан’ ня’ мани’ тохолкодаӈэ идейни’, Майями’ ӈани не’ ӈацекы’ ня’ лавтикӈэ тоходанванзь идеяд’’. Маня’’ нянана’’ тохолкода’ манзая, лавтик’ манзая сахарамбада манзъяӈэ толыць. Ӈэсыхэ’’на нензя’ ӈод’’ тарцясь. Сава няни’ Павелханда хаяпа хэбта, мани’ маркана манзаранись. Хахаябтаӈо’’ мер’’ ӈэсын’ нин тэвӈгу. Тикы’’ похона’’ хибяри’’ харто’ машиныдо’ яӈгуць, машина’ сехэрэ’ ӈод’’ яӈгусь, рейсавой самолёт ӈэсын’ тирӈась, сидя яӈганя хибярим’ мэсьты. Ӈадьбянда тюняха нинись ӈэдалёр’’. Павел Егорович отпускан’ ӈани’ турӈась, Майява’’ тюнати’ пуд нянанда ханадась. Маня’’ няна’’ ябан’ саць маинаць, Майява’’ ӈарка паской Архангельск’ маркана илеӈгу. Пуна’ Мурманск’ март’ илелъяханзь. Тенад’’ нясъюмба, ниди’ сахарамба, мэне илеӈаха’. Няхар’’ хасава’ нюм’ вадаӈаха’. Нюдяко нюди’ нисянда недам’ минре, по’’ ваераӈгу’’, харвабта ӈани’ капитанӈэ манзара пяӈгуда, семьяханандо’ няби капитан ӈэӈгу.

Ӈацьмбой ӈэвана’ мальӈгана Симан’ ня’ ӈока мэва семьясавэй отпускан’ Мурманск’ март’ няхаюни’ няю ӈэдалёрӈанись. Мурманск’ мар’’- паской Герой’ мар’’, ӈарка харад’’ пэ’ ниня саӈгна’’, ӈыльняд тю’’уня вэӈгалы’’. Марад’ помна ядэрп’’ манэ’’манда вуни яӈгу’’: музей’’ таня’’, пирця хой’ ниня Алёша’ солдат памятник ӈахат ӈади, таня тэворӈаваць. Ӈэрёй’ мальӈгана няръяна ӈодясавэй рябина’ пя’’ марадм’ саць паскойӈэ ханабидо’. Мань воспитательӈэ манзараван’ мальӈгана еваку ӈацекы Ловозерон’ тоходанванзь ханасетыдм’. Мурманскхана Майян’ хардан’ паромбасьтыдм’, Пашада ханяӈэна яӈгосеты, манзъяхананда ямгана мэсьты, ӈацекыди’ школан’ ядэрӈаць. Майяв, ӈацекыта ня’ нисямдо’ ямгад ӈатесетыдо’.

Нана’’ мякана мэсьтыва’’

Пудана’’ похо’’на Мурманск’ мармана, Норвегия’ няю командировкан’ ӈэдалёрпа’’на’’, сидя сава нява’’ юрбадаха’ нихи’ ӈа, хардади’ хибярихи’’на пансеты. Ӈани ян’ ӈэдалёрма нянанди’ пысабцо ни ӈа’’, ӈока ӈани’’ явна харти’ ӈод’’ нюти’ ня’ ӈэдалёрпэйха’. Пыди’ тобэй’’ мядондаха’’ ёльце майбасьтыхы’, сюртяв’ ӈавраха’’на панта стол’ тяхана хэтувндава’’ вуни яӈгу’’, сава ихиняна’’ сём’ ханаӈгува’’, лаханакова’ мальӈгана нянана’’ пида тянё ӈэсьты. Тюку по нертей хань’ ирийхана Мурманск’ март’ ненэцие’’ театрва’’ «Илебц» ӈэдарёрӈась. Серона’’ тале’’махад, сидя сава няни’ хардан’ ядэрӈаваць. Пыди’ саць пысаӈаха’, нина ӈатевы мядондаха’’ маихи’, сюртяв столамди’ ӈавраха’’на пандади’. Павел Егорович харта сэратавы халода маторӈа, Майями’ сидни’ пысабта. Пыда, хабенедрев, огурцы, помидор банкаха’’ сертавы, тамна тудаку пиревы, сэратавы, харти’ ма’’лавы ӈодяхатати’ вареньям’ пиревы, морсм’ сертавы. Няхар’’лохотана квартиради’ яля, иба, мебельди’ паскойвана ӈамтабэй. Пихина нюдяко нюнди’ еся’ ханда ну. Тарабата нисямда, небямда ханя’ тараӈгу ядэлаӈгухуюда: ӈодиманзь, тудакуманзь, хой’ няку ныланаванзь, вадахана халям’ ня’’амвась. Сидя сава нява’’ ябда илеӈаха’, теда’ пенсияхана мэӈаха’, Мурманск’ маркана нюди вадаӈаха’, ӈацьмбой ӈэвади’ ваера. Ӈока по’’ ваера’’, пыди’ хибяхартм’ нивэхэ’ юр’’, хонарковади, намдувдади’ ӈокась. Илевамди’ харти’ саваӈэ сертадись, хибяхартан нись ена’’, сяхаӈгарт хибяхартахад нисьтыхы’ тибар’’. Хэвана’ нерцюна Павел Егорович янамбовна мась: «Нянани’ ӈамгэхэрт ни тара, илева’ е’’эмня хусувэй таранами’ таня. Мань ненэцие’’ округна’’ манзаранаманзь, округхад еся’ нядмяком’ нидм’ ня’’амбю’’, ибкава’’ округханана’’ тарем’ капитанӈэ манзарабэй яӈгударха’’. Нензя’ тарем’ ӈа, округва’’ илбабэй хибярина’’ юрба ни тара. Ненэцие’’ округна’’ юбилеян’ юнета хибяри’ поӈгана Павел Егоровичм’ Нарьяна март’ мядоманзь хамбато’ тарась. Ибкава’’ ненэцие’’ «Ясавэй» ассоциациява’’ таня, ненэця’ хибяри хусувэй серка’’на нядабава’ е’’эмня сертабэй. Ненэцие’’ «Ясавэй’’ ассоциацияна’’ пудана’’ по’’ манзъида ни ӈадю’’. Едэйвана таня’ тэрабэй’’ хибяри’’ харто’ пыяндо’ ӈылривна сюра, хибяхартм’ нядавнда ни ӈа’’. Харто’ нянандо’ таранари хибяридо’ съездан’ ханьзьты’’. Нява’’ округханана’’ илевы ӈэбта, ӈока вы’ хибярим’ тарана серкана’’ нядаӈгусь. Саць вындер’’ илевахана серм’ теневана депутатӈэ манзараӈгусь, депутат манзаям’ вуни ехэра’’, таняӈы яхана тарця манзаям’ минребэй’’. Пыда вадамда мертян’ моёпада ни ӈа, ирт’’ хибярин’ лаханана, Егоровичва’’ – серода ватон’ талебада хибяри.

Округханана’’ илевава’’ нерня’ миӈа. Марма’’ ӈобтарем’ паскойӈэ хантана, ӈока яӈгорсавэй ӈэда харад’’ ӈадимя’’, тарця хардаха’’на лифтадо’, балкондо’ таня’’. Валакада ядэлаваха’’на ӈодясавэй рябина’ пякоця тяню’’, нись ӈана сянкоцям’ ӈамтавыць, тикы’’ рябинако’’ сехэрэвна ядаб’’, сэвм’ майбтамби’’. Ӈояк’ харад’’ хэвхана хокоця’’, хадыкоця’’, неро’’ вадёдана’’.

Выӈгана тыбэртина’’ тэкоцидо’ лэтрамби’’, вы’ явнандо’ мюсерӈа, теда’ саць тэтна’’, сывы мюславыто’ няю мюсе’’. Таӈыда ханзось, тэхэ’’нато’ савась. Теда’ хараль’ манзъидо’ пя, ты’ ӈамзам’ округхана иленя’ хибяри’’ ӈате.

Темд’ нерня’ сидя сава нява’’ илевари’ пилибт’’ саваривна миӈая, сензади’ ӈади’, хасава’ нюди’ ябдая’’. Сидна’’ вэдуманзь пыдари’ лэркабт’’ турӈади’. Нярьяна марма’’ хуркаӈэ хая манэтари’. Вы’явнана’’ маймба машинахана ӈэдалёдава’’, Куя’ яха’ хэвхана мяд’ танясеты’’, таняю’ тэворма пир’’.

Матрёна Талеева падвы