Вы здесь

Выӈгана илемяхани’ маймбинись

Любовь Ивановна нямбара несь

Ил’ тарця, ӈопой хибярир’ сояӈгу, нябиюм’ яӈгумда. Матрена Ивановна Талеева няна’’ нядаӈгода нява. Пыда ӈарка семьяхана вадысь, нита’’ поӈгана сямянд’ ӈаркадо’. Ваеравы ирийхана Любам’ нюбета не няда яӈгумысь. Не нянда нямна падвым’ тэврась.

Мюсерць ямда теневанась

Пудана’’ похо’’на хибяри ханярина илебата ӈод’’, хусувэй яхад няханда лаханаванда пир. Мал’’ телефонм’ минарць ядэрӈава’’, тамна ханяӈэ ӈэсыхы’’на минарта телефонвана ни лахан, тарця связьдо’ яӈгу. Люба’ не’ нява’’ харта ӈэсыхыданда харад’ телефонвана лаханасьты. Таняд’ няӈунда ӈыл паер’’ ӈадимам’ хэтадась. Архангельск’ март’ яра’ ирийхана тось. Таняна’ таминханда хибяри’ савумдалаӈгован’ мэдонзь, нянда сидя биохимиям’ сертавыць. Паерта сарэй’’, мерёнда вэвакода тарпута пядась, хури’’ маинаць. Мань нарэй каникул’ мальӈгана, няв вэдоманзь Архангельскан’ ӈэдалёрӈаманзь. Саць няхани’ маинись,ёльце маймба пон’’ лаханакуӈанись, хэтувндами’ вуни яӈгу, мякана илемява’’ – майбцось! Ӈока’’ по’’ пуд’ Любава’’ хар’’на’’ вадава’’, мюсерма’ ёна’’ нивыдась юр’’. Выӈгана мякана илемява саць маймба, ёнена вадецетыда. Илевахана хуркари сер’’ танесеты’’. Нисява’’ «Харп’’ нюртей ӈэсыхына бригадирӈэ манзарась. Любава’’ ӈопой по школан’ нись ядэр’’, тарем’ хибярина’’ тасладонзь, сэвда есь. Вымна сывы’ ямбан мюсерӈась, мале мюдм’ вада тоховысь, мюдхананда сидя хандась: юхуна, сябу. Сывы’ мюслава ёна’’ сэвхананда манапэяць. Тикы’ по сыв’ ирива’’ яӈгумась. Ӈадьбянда хусувэй седа’ нювм’ теневыдась. Мюсьлавава’’ тарця седа’ хэвувна ӈаць: Пыря’ ябцо’ седа, Сейкарха’ седа, Хакцярха’ седа, Ӈамдёрлаха’ седа, Хэхэ’ седа’’, Салянды’ седа, Нерута, Хыльцюй’ яхам’ мюсе мадасетыва, ханяӈэна вэрасьтыва’’. Таӈыдалавава’’ Савнды’ седа, Лабахэй’ седа’ хэвхана ӈэсьты.

Хойхана вадю’’мина’’ сейхана иле’’

Тикы‚ яхад Пэ яха’ ӈэсын’ хабейманзь хибярина’’ ӈэдалёрцеты’’. Нюлак нянькон’, малакон’ саць маймбасьтыва’’. Небяна’’ небя’ Марфа хадакова’’ Пэ яхад яда мякана тосьты. Ядванада сер’’, мараӈгам’ ма’’лавы ӈэсьты. Ӈарка халясавэй носавэй тохона хасава’’ ёрцеты’’, саць ӈокавна идирця’ халям’ тасьты’’. Ёльце халякон’ маймбасьтыва’’, халя’ евэйком’ хурдабсетыва’’, тиребям’, ялэ халям’ ӈаворцетыва’’. Ханяӈыда хадава’’ сэратасьтыда, хорако я’ ӈыл мэсьтыда.

Ӈопой мюсевахана Любана’’ возанда’ пуй’ ты сохомысь, ханда’ ваняна ӈамдёда няда хонаравыць. Любахана мюсева’ мальӈгана Танява’’ тисьты. Нисяна’’ нюдяко не’ няда, пыда нядни’ ӈаркавна нюдеркась. Тарем’ ӈод’’ ӈобкана сянакосьтыва’’, пихина ӈухукосьтыва’’, нернзетыва’’. Небява’’ маркад сянакодава’’ тэмдавысь, хусувэхэна резинка’ куклам’ – ӈая’ тарм’ (обезьянка). Тикына минарць седако’ нимня ядэсумбсетыва’’.То’ варувна нюня’ пидям’ пюрцьтыва’’, тюлесей’ пидяко хосьтыва’’. Халяна тянемб’’, Лукерья’ хадана’’ ня яхако’ юнкохо’’ няманзэй мярванзь хэсьтыва’’, нара хадана’ ня ӈамдалкосьтыва’’. Любав нивыда юр’’, ханзер’’ мань хадабэй хабэвком’ тэводаманзь. Нисява’’ ёнена мэнесетыда, пихид мят’ тю, ма: «Лахаця’ ниня хабэвко ӈамды, хонёдарха, ня’’амва пир’’. Мань мер’’ пин’ сюрбыв’’, хабэвком’ манэ’’ӈав, ти’ няюнда няладорць миӈадм’. Тад’’ пуня’ сылыв’’, Люба пумнан’ яда. Мань няюнда ӈударив хойса: – Пуня’ хань’’, хабэвко’ сейм’ хареӈгун’’, юсебтад’’. Мань паромадм’, хабэвко’ ни мер’’ санэюв’’, ӈэвамда сыхылтав’’, мят’ сюрбыв’’, ӈаркавна тёренадм’: – Мань хабэвком’ хадавэй’’, ӈопой мась – каб! Хакэй, Люба нись намдор’’, тэдорт’’. Тикым’ няновна Любакон’ ня письдаминзь. Няби мякана Петра’ ирива’’ семьясавэй илець. Петра’ ирина’’ не’ ӈацекы’ ня мараӈгынзьтыва’’, ӈодинзетыва’’, хойко’ нид мантырцьтыва’’, ядэрцетыва’’, мядековахана сянакосьтыва’’, лынзекосьтыва’’, ярколасьтыва’’.

Хэвняна илесь вадамда мэнесь

Теда’ ӈод’’ Любан’ ня пилибт’’ ненэця’ вадаривна лаханакунись. Ӈарка не’ нюнда хасава’ ӈацекы инзелесьты, хурка вадавна лаханавами’ юнрасьты. Пыда мале школахана нябимдей классхана тоходана, хаданда мэнена ӈацекы, сэвкуда ненэць’ сэвраха, хадамда пыда. Пили’’ хэвханани’ ӈамдёсеты, лаханакосеты. Нюдякоюм’ хасава’ няда ӈод’’ тосьты, мунзи’’ сырцеты, сэврида мэцьты, ванерабтюсеты. Тикы’ не’ нюнда хасава ӈацекы е’’эмня няв мась: – Тюкува’’ ненэй луца’ ню, нисямда пыда, сэвда муӈгорта, сята морена, ӈэбтада сэрако’’. Мань ят’ мадм’: – Хибяхава луцам’ пыдабта нив тара, нисяда нив ӈа’’.

Ӈока’’ по’’ ваера’’, Вожгоран’ небян’ ня тюняха тэворӈанись, тикы’ пуд семьясавэй Любахан’ отпускан’ ӈэдалёрӈаваць. Иле яда саць сомбой, ӈобтарем’ паской, хусувэй ӈамгэм’ вадава пир. Валакада тикыда вэва ӈарханда паль’’ пэдара. Париденя варк ӈэсы’ хэвувна ядэрӈа. Халяко таняна тянё, невхэна ян нюдякоця халяко – елецм’, пескарьм’ ӈаворӈаваць. Яхакоход вадакохона ӈумбая ӈар’ халякоця еремдесьтыва’’, сэратасьтына’’, картошка’ хэвхана лэсавэй ӈамзьтына’’, тикан’ маймбасьтыва’’. Ӈоб’’ мэва Любава’’ зубатка’ халям’ лавкахана тэмдавысь, саць маинаць. Пэвсюм’ няна мал’’ нина тарана ӈуво’ (сорняк) огородханандо’ ныдпаванзь хэсьты’’. Мань нерня’ сырӈадм’, пуна’ ӈобтарем’ ӈувм’ ныдпя пяв’’, ёльце паромбидм’, грядкаханан’ пуняна ӈобкарт’ хаёда ӈум’ яӈгу. Луца’ иридо’ ӈаркавна тёрей’’: – Ювэй! Мядондара’’ мал редискамда ӈыдӈада!. Тикы редиска ӈэвы, мань хабясядаӈэ вэвако ӈумӈэ нивув пэр’’, мал’’ пон’’ письӈаць. Тикы пуд’ мань огородхана серм’ яӈгусь. Нюдякоця халякори сэратабсетыдм’.

Маӈгты’ ирийхана не няв яӈгума

Тюку по отпускан’ нюртей яляхана, маӈгты’ ирийхана не’ нян’ няю тиюв’’. Любакова’’ мале лаханакован’ нись харва’’, юнраб’’ ӈодь лаханасьты, пили’’ мунзи’’ юседасьты, хонёсеты, ибедорцеты. Нисьты хывар’’, нисьты яр’’, не’ нюда уколм’ сертасеты. Мань ӈэта’ хэвхана ӈамдёсетыдм’, махамда пуйбасьтыдм’. Нумд’ туюцетыдм’, ихиняна’’ тамна енава’’, нява’’ савумда. Нум’ нядаӈгуда.

Россия’ яляхана не’ няна’’ сэвкуда пилибт’’ талыд’’, мунзи’’ Любакова’’ яӈгума. Маня’’ тарем’ ниваць ена’’, савумзь ибкава енаваць, вэвако хабця нява’’ ханада.

Тарця вада’ хара таня: «Хибярин’ сидя мэва ебцм’ сертасеты: сяха’ хибяри сояӈгу, сяха’ хибяри яӈгумда’’. Пилибт’’ мэманда ебцханда нява’’ пили’’ хонэй’’.

Илевада Вожгора’ ӈэсыхына ваерась, ӈадьбянда сидя не’ нюда, луца’ хасавада таня’ ханаванзь тасладо’. Таняна’ ӈэсындер’’ Любакова’’ саць сахарамбидонзь, сава юнета манзаранась, мел’’ сяроданаӈэ хаясь, саць сава ёнекад хибярись. Харта илевамда минредась, илевахананда ӈамгэ ниса таня’’, нянанда ханэйда. Теда’ ӈобтарем’ мюсьлава’ явнанда мюсерта. Пуна’ яӈгумы няха’’на’’ тэвӈгу. Луца’ мэбсувна манзетыню’’: «Таня’ нинанда ӈэда я тиртя’ нянзкорха ӈэя, пилибт’’ не’ нява’’, Любакова’’ сыӈгуси’’ хонёя’’.»

Сит тенеӈгува’’

Вы’ яхадана’’, иба мякдана’’

Хэвний ян’ – Архангельск’ март

Падар’’ манзъян’ тоходанванзь

Тиртякодрев ти’ тибтамъянась.

Ӈаи ңэсын’ – Вожгора’ ӈэсын’

Луца’ ӈэсын’ бухгалтерӈэ

Манзараванзь сит таславыць.

Хэвний ям’ ти торумдарась.

Сояма’ яханд’ ӈояк тосьтын.

Падар’ манзъямд’ сабяхалӈарась.

Ӈэсындер’’ хибя’’ сит савуӈаць

Пон’’ нись ӈа, луца’ наныкоя

Сэр’’ пирибтям’ сэвтевыдась.

Нись пон’’ ӈа’’ ӈэвтана’’ товыць.

Юн’ падарм’ няданд ня’’маваць

Небякова’’ тарем’ тасладась:

– Еванзадаков хэвняна’ илеӈгоднакы.

Не хасаваси’’ илевнда ни ӈа.

Ӈарка не’ нюв, тюняха ятнахани’.

Небякон’ ня тюняха ти’ хаянись.

Хусувэй тюня – тикы’ майбцо, яб!

Луца’ ватовна тюням’ мэӈаваць.

Мер’’ ваеӈга’’, по’’ ваеӈга’’.

Небяна’’ юбилейм’, ӈарка ялямда,

Любана’’ ӈэсыхына ядабтамбиваць.

Небякоцява’’ илева’ ямбан

Сэрне’ не’ нюмда ӈатесетыда.

Любакова’’ сей лимбякава’’ харта

Явнанда мюсерман’ харвась.

Ненэця’ вадавна лаханабнанда

Маймбасьты, ёненасьты, хыноцеты.

Саць ёнекадась, саць я’’авлысь.

Падар’ манзъям’ ёльце пирӈадась.

Саць паской шальм’ сярбась,

Ӈани ембдяро’ серта пирӈась.

Сидя недкода – сидя не’ нюда,

Пыди’ ӈацекыди’ – пыда ябдась!

Не’ някоцява’’ луца’ ӈэсыхына

Сахарамбада ирв’ неӈэ толысь.

Харта илевамда ненэй недрев

Вы’ недрев тарем’ минредась.

Сит тенеӈгува’’, пилибт’’ тенеӈгува’’!